در طول تاریخ قبل و بعد از انقلاب در همه ادوار حضور پررنگ زنان بسیار دیده شده و هرگاه فردگرایی در جامعه نبوده و هدف‌ها جمعی‌ترشده، پیروزی‌های زیادی به دست آمده است.
به گزارش خبرنگار توانا؛ فاطمه مهربان جامعه شناس و پژوهشگر در یادداشتی نوشت: مادامی که در جوامع بشری میان مجموعه‌ها و یا طبقات و گروه‌های اجتماعی، اتحاد مبتنی بر اشتراکات در اهداف و رویکردها و مطالبات وجود داشته است به نسبت میزان اتحاد، میزان دسترسی به مطالبات و اهداف هم سهل الوصول تر و راحت‌تر بوده است و برعکس مادامی که در جوامع و گروه‌های اجتماعی، تاکید بر فردیت و مطالبات عده‌ای محدود از اعضای یک طبقه یا مجموعه بوده است، رسیدن به اهداف و خواسته‌ها دشوارتر و دور از دسترس تر بوده است. تاریخ معاصر ایران پر است از وقایع و رویدادهایی که در آن حضور اجتماعی زنان به صورت پررنگ و مؤثر به چشم می‌خورد. این حرکت‌های اصیل زنانه که برخاسته از متن جامعه بوده است عبارتند از: الف) نهضت تنباکو: در تاریخ معاصر ایران اتفاقات بسیار مهمی و قابل توجهی رخ داده است که چهره‌ی آینده کشورمان را تا حدودی متحول و دگرگون کرد. هر یک از این حوادث برگ های زرینی در صفحات تاریخ این مرز و بوم بوده و درخشندگی خاص خود را دارند اما نهضت تنباکو در میان اینها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، زیرا این قیام از یک سو اولین تجربه‌ی مبارزه با استعمار با ماهیت اسلامی بوده و از سوی دیگر، در اوج استبداد داخلی ناصرالدین شاه، به وقوع پیوست و پرده‌ی ظلمانی ترس و وحشت را از دل ملتی که شاهد چپاول و غارت ثروت‌های مادی و معنوی خود بود بیرون انداخت. ماجرای نهضت تنباکو از این قرار بود که ناصرالدین شاه قاجار هر بار که تصمیم به سفر به اروپا و بازدید از کشورهای اروپائی از جمله روسیه و انگلستان می‌گرفت، برای تأمین هزینه‌های سفرهای خود مجبور به اعطای امتیازات مختلفی به این کشورها می‌شد. یکی از این امتیازات که به واسطه سفر ناصرالدین شاه به انگلستان و پذیرائی بسیار مفصل انگلیسی‌ها از وی و صدراعظم او، به انگلیسی‌ها اعطا گردید، امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباکو بود که میان ایران و واسطه انگلیسی‌ها آقای “ماژور تالبوت” منعقد گردید. به موجب این امتیاز خرید و فروش کل توتون و تنباکوی ایران در داخل و خارج به مدت پنجاه سال در تاریخ ۱۲۶۹ ه.ش/۱۸۹۰ م، به ماژور تالبوت انگلیسی واگذار شد و در مقابل صاحب امتیاز متعهد گردید که هر سال مبلغ پانزده هزار لیره انگلیسی و یک چهارم از سود شرکت را پس از کسر مخارج و کسر پنج درصد، به دولت ایران بپردازد. (۱) این اقدام شاه با اعتراض علما و روحانیون و در رأس آنها مرجع بزرگ وقت، آیت الله میرزای شیرازی با صدور حکم تحریم استعمال توتون و تنباکو مواجه شد و مردم در راستای این حکم اقدام به شکستن قلیان‌ها و آتش زدن توتون‌ها و تنباکوهای موجود در منزل خود نمودند. اما آن تصویری که از نهضت تنباکو برای ما در این نوشتار حائز اهمیت است، حضور زنان به عنوان خط مقدم این نهضت با خودآگاهی جمعی برآمده از حکم دین، و به عنوان جنبشی برخاسته از متن جامعه می‌باشد. در جریان این نهضت، زنان جامعه با محور قرار دادن حکم مرجع دینی زمان و خودآگاهی حاصل از منافع ملی مشترک، اقدام به مقابله متحدانه با این اقدام شاه نمودند. این مطالبه زنانه به دلیل گره خوردن با دغدغه‌های مشترک جامعه، در کوتاه‌ترین زمان ممکن به بار نشسته و این حقیقت را به آنان بازگو کرد که خودآگاهی نسبت به منافع مشترک، حاصل همراهی متن جامعه است نه حاصل فاصله گرفتن از متن جامعه. ب) نهضت مشروطه: به زبان ساده، انقلاب مشروطه مجموعه کوشش‌ها و رویدادهایی است که در دوره مظفرالدین شاه قاجار و سپس در دوره محمدعلی شاه قاجار، به رهبری علما برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه رخ داد و منجر به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب اولین قانون اساسی ایران شد. در جریان انقلاب مشروطه، از ماجرای تحصن مشروطه خواهان تا مطالبه تصویب قانون اساسی، از حمایت مالی در ماجرای بانک ملی تا اصرار بر آزاد کردن علما، می‌توان حضور پررنگ زنان را در کنار مردان مشاهده کرد. در مورد مشروطه و حضور تاریخی زنان در جریان مشروطه خواهی مطالب بسیاری نگاشته شده است اما توجه به این نکته در بحث حضور اجتماعی زنان در جریان مشروطه مهم و اساسی است که در یک برهه زمانی مردم جامعه اعم از زن و مرد به این نتیجه می‌رسند که دیگر حاضر به تن دادن به استبداد و لوازم آن نیستند. این خودآگاهی نسبت به قانون خواهی و کنار گذاشتن استبداد، مطالبه قشر یا طبقه خاصی از جامعه نبود که بخواهد این مطالبه را به سایر طبقات و اقشار جامعه نسبت داده و آن را مطالبه عمومی جلوه دهند بلکه این مطالبه برخاسته از دغدغه عمومی جامعه بود و زنان نیز به عنوان نیمی از اعضای جامعه، به این خوداگاهی و مطالبه مشترک رسیدند. در واقع می‌توان گفت زنان در دوران مشروطه به یک تعریف اصیل و مورد وفاق همگانی از هویت اجتماعی خود دست یافتند و بعد از به ثمر رسیدن نهضت مشروطه بود که مطالبات اصیل زنانه در برابر سنت‌های غلط مردسالار مطرح گردید. سنت‌هایی از قبیل عدم به رسمیت شناختن حق زنان در تعیین سرنوشت، تلقی ناصحیح از نقش اجتماعی زن و موانع حضور اجتماعی وی، حق تحصیل زنان، نگاه فرومایه و پست به شخصیت زنان و مواردی از این قبیل که به دلیل پشتیبانی شدن از سوی بستر جامعه و دغدغه عموم، به رسمیت شناخته شده و به ثمر رسید. ج) مبارزات انقلاب اسلامی: نهضت مردمی بر علیه حکومت محمدرضا شاه پهلوی به رهبری امام خمینی (ره) که منجر به فرار شاه و استقرار حکومت اسلامی در ایران گردید، نمونه دیگری از حرکت‌ها و حضور اجتماعی اصیل زنان ایرانی در جهت پیگیری مطالبات مشترک همه زنان تلقی می‌گردد. حضور چشمگیر در تظاهرات مردمی علیه رژیم، انتشار شب نامه و بیانیه‌های حضرت امام (ره)، شعارنویسی، تشویق مردان به مبارزه و راه اندازی جلسات زنانه و… از مصادیق حضور فعال زنان مسلمان ایران در جریان انقلاب اسلامی می‌باشند. حکومت اسلامی به عنوان مطالبه‌ای که از بطن جامعه برخاسته بود و مورد وفاق همگان از جمله زنان ایران بود با پیگیری عمومی جامعه به ثمر نشست و بار دیگر این حقیقت را ثابت کرد که هرگاه یک مطالبه از سوی بدنه عمومی جامعه حمایت و پشتیبانی گردد، به نتیجه رسیدنش حتمی و انکارناپذیر خواهد بود اما هرگاه یک مطالبه غیر اصیل به نام جامعه و به کام یک عده قلیل و یا از سوی حکومت مستبد به وسیله زور بر مردم تحمیل گردد هیچگاه به بار نخواهد نشست. مثال بارز این مدعا را می‌توان در جریان کشف حجاب رضاخان ملاحظه کرد که اگر چه بی حجابی برای عده‌ای از زنان مطلوب به شمار می‌رفت اما از آنجا که حجاب اسلامی به عنوان دغدغه عمومی زنان ایران محسوب می‌شد کشف حجاب نتوانست دوام چندانی داشته باشد. د) دفاع مقدس: کیفیت حضور زنان به دو شکل، مستقیم و غیر مستقیم، در این دوران خلاصه می‌گردد. در شکل مستقیم، گر چه زنان از حضور در صحنه و خط مقدم معاف بودند، ولی با شروع جنگ شهرها و حملات موشکی، حالت تدافعی همگان خصوصاً زن‌ها بیشتر گردید، چون در این رزم بی امان از سوی ارتش عراق مورد حمله موشکی واقع شده بودند. حتی در اوایل جنگ، این زنان شیر دل خرمشهر و سوسنگرد و هویزه بودند که در هجوم ناجوانمردانه دشمن در کنار مردان خود قدم به قدم با بعثی‌ها درگیر شدند و در عقب راندن دشمن از جان خویش هم مایه نهادند. در شکل غیر مستقیم، زنان حکایت ۷۰ من مثنوی دارند که چگونه با کارهای خدماتی و پشتیبانی خود در عقبه، موجبات دلگرمی رزمندگان را فراهم نمودند. تشویق فرزندان و همسران خود به حضور در جبهه‌های جنگ، پشتیبانی و انجام خدمات پزشکی و بهداشتی و تهیه مایحتاج رزمندگان در پشت جبهه و… مصادیق بارزی از حضور زنان غیر مستقیم زنان در دفاع مقدس می‌باشد. (۲) جنگ تحمیلی نیز به عنوان یکی دیگر از برهه‌های حساس در تاریخ معاصر، از آنجا که کیان اسلام و حکومت اسلامی را با خطر مواجه ساخته بود تبدیل به مهمترین دغدغه وقت مردم از جمله زنان گردید و با حضور گسترده و تأثیر گذار، توانستند این دغدغه اصیل را نیز به سرانجام برسانند. تاریخ معاصر ایران حرکت‌های زنانه‌ای را هم به خود دیده است که به دلیل پشتیبانی نشدن از سوی بدنه جامعه زنان، ابتر و ناموفق مانده است. مقابله و اعتراض علیه حجاب اجباری در اوایل انقلاب، کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان، مطالبات جنبش فمینیستی زنان ایران و … نمونه‌ای از این حرکت‌های زنانه است که همراه نداشتن پشتوانه اجتماعی از ان جهت که مطالباتی برخاسته از بطن اجتماع نبوده‌اند، دلیل ناکامی این حرکت‌ها بوده است. پانوشت: ۱- بررسی تاریخی تنباکو، جمال الدین حسینی، ص ۳۱ ۲- زن و دفاع مقدس: نشریه الکترونیکی پایگاه حوزه پایان پیام/